Rola studiów w Zakonie

Nasz świat święci tryumf jednego systemu ekonomicznego. Trudno sobie wyobrazić alternatywne rozwiązanie. Pokusą dla naszego pokolenia może być pogodzenie się z cierpieniami i niesprawiedliwościami naszych czasów i rezygnacja z dążeń do lepszego świata. Jednakże my, kaznodzieje, powinniśmy być stróżami nadziei. Bóg obiecał nam wolność dzieci Bożych i będzie wierny swojemu słowu. W San Sisto znajduje się obraz przedstawiający św. Dominika oddającego się studiom. Obok Dominika siedzi pies trzymający pochodnię. W tle inny dominikanin kijem przepędza psa. Napis mówi, że św. Dominik nie przeciwstawiał się diabłu siłą, lecz poprzez studia. Studia przygotowują nas do wypowiadania słowa wyzwalającego. Czynią to, ucząc nas współczucia, pokazując, że Bóg jest obecny nawet w naszym cierpieniu i że tam właśnie mamy uczyć się całej naszej teologii. Studia dają nam intelektualną dyscyplinę, otwierają uszy na słuchanie Boga, który powołuje nas do wolności.

Felicísimo Martínez opisał niegdyś duchowość dominikańską jako mającą „otwarte oczy”, zaś podczas Kapituły Generalnej w Caleruega Chris McVey skomentował to tak: „Dominika wzruszyli do łez i sprowokowali do działania głodujący w Palencji, właściciel gospody w Tuluzie i będące w ciężkim położeniu kobiety z Fanjeaux. Te przypadki nie wystarczają jednak, by wyjaśnić jego łzy. Ich przyczyną była duchowość otwartych oczu, która zauważy wszystko. Prawda jest mottem Zakonu – ma być jednak nie tyle jego obroną (jak powszechnie się uważa), ile sposobem postrzegania. Trzymanie oczu szeroko otwartych, tak by nic nie uszło naszej uwagi, może wyostrzyć wzrok. Nasze studia powinny być nauką autentyczności, która otwiera oczy. Święty Paweł mówi: »Zauważcie to, co jest zresztą oczywiste!« (2 Kor 10, 7)”.

Oglądanie tego, co się dzieje wokół nas, jest bolesne – łatwiej jest mieć serce z kamienia. Wystarczająco często widziałem na własne oczy miejsca, o których chciałbym zapomnieć – oddziały szpitalne w Rwandzie pełne młodych ludzi z amputowanymi kończynami, żebraków na ulicach Kalkuty. Jak można znieść taki ogrom nędzy i cierpienia? Lecz musimy być posłuszni Pawłowemu przykazaniu patrzenia na to, co oczywiste, i musimy widzieć umęczony świat. Książki, które czytamy, muszą skłonić nasze serca do otwarcia się. Franz Kafka napisał w jednym z listów: „Sądzę, że powinniśmy czytać tylko ten rodzaj książek, które nas ranią i przeszywają. […] Potrzebujemy książek, które spadają na nas jak katastrofa – które głęboko nas zasmucają, są jak śmierć kogoś, kogo kochaliśmy bardziej niż samych siebie, jak wygnanie do lasu z dala od kogokolwiek, jak samobójstwo. Książka musi być siekierą dla zamarzniętego wewnątrz nas morza”.

Nie wystarczy jedynie przyglądać się tym miejscom ludzkiego cierpienia z perspektywy turysty zwiedzającego ukrzyżowany świat. One są miejscami, w których powinno się uprawiać teologię. To właśnie na tych kalwariach można spotkać Boga i odkryć nowe słowo nadziei. Pomyślmy, jak wiele wspaniałej teologii powstało w więzieniu, począwszy od Listu św. Pawła do Filipian, przez poezje św. Jana od Krzyża, skończywszy na listach Dietricha Bonhoeffera w hitlerowskim obozie koncentracyjnym. Jesteśmy, jak powiedział św. Jan od Krzyża, niczym delfiny, zanurzające się w ciemne głębie morza, aby wynurzyć się na blask światła. Obóz dla uchodźców w Goma czy łóżko na oddziale onkologicznym mogą być miejscami odkrywania teologii przynoszącej nadzieję.

Boga możemy spotkać nie tylko w sytuacjach krańcowego udręczenia. Vincent de Couesnongle pisał: „Nie ma nadziei bez świeżego powietrza, bez tlenu czy nowej wizji. Nie ma nadziei w dusznej atmosferze”. Od początku nasza teologia była teologią miast i rynków. Święty Dominik wysłał swoich braci do miast, miejsc nowych idei, badań ekonomicznych i rozwoju demokracji. Wysyłał ich także tam, gdzie gromadziła się nowa biedota. Czy mamy odwagę pozwolić problemom nowoczesnego miasta burzyć nasz spokój? Jakim słowem nadziei możemy podzielić się z młodymi ludźmi, stojącymi wobec grożącego im do końca życia braku pracy? Jak można odkryć Boga w cierpieniu samotnej matki czy zaszczutego imigranta? To także są miejsca teologicznej refleksji. Co mamy do powiedzenia światu, który staje się jałowy z powodu zanieczyszczenia? Czy zgodzimy się odpowiedzieć na pytania, które stawiają ludzie młodzi, i wejść na pola minowe takich zagadnień moralnych, jak etyka seksualna? Czy też może wolimy żyć bezpiecznie?

Musimy mieć odwagę dojrzeć to, co się dzieje przed naszymi oczyma. Musimy uwierzyć, że wszędzie tam, gdzie Bóg wydaje się bardzo odległy, gdzie ludzie wystawieni są na pokusę rozpaczy, można uprawiać teologię. Jako dominikanie musimy oczywiście stawiać trzeci wymóg – nasze słowa nadziei tylko wtedy będą miały moc, jeśli będą zakorzenione w poważnym studium słowa Bożego i w analizie współczesnego społeczeństwa. W 1511 roku hiszpański dominikanin Antonio Montesinos w swoim słynnym kazaniu przeciwko wyzyskiwaniu Indian pytał: „Czyż Indianie nie są ludźmi? Czyż nie mają rozumnej duszy? Czy nie macie obowiązku kochać ich jak siebie samych? Czy tego nie rozumiecie? Czy tak trudno to pojąć?”. Montesinos zachęcał swoich współczesnych, by otworzyli oczy i zobaczyli świat inaczej. By widzieć jasno, nie wystarczy samo współczucie. Solidne studia były niezbędne, by zobaczyć fałszywe mity konkwistadorów i to właśnie było źródłem profetycznej postawy Bartłomieja de Las Casas.

Ojciec Chenu zauważył: „Bardzo wiele daje do myślenia spotkanie spekulatywnej doktryny Franciszka de Vitoria, pierwszego wielkiego mistrza prawa międzynarodowego (w momencie, gdy tworzyły się narody poza granicami świętego cesarstwa rzymskiego) i ewangelizmu Bartłomieja de Las Casas. W wypadku Franciszka de Vitoria widać, że w głębi teologa ukrywa się prorok”.

Nie wystarczy oburzać się na niesprawiedliwości tego świata. Nasze słowa tylko wtedy będą miały moc, jeśli będą zakorzenione w poważnej analizie ekonomicznych i politycznych przyczyn tychże niesprawiedliwości. Tak jak św. Antonin zmagał się z problemami nowego porządku ekonomicznego w renesansowej Florencji, tak w wieku XX L.J. Lebret dokonał analizy problemów nowej ekonomii. Jeśli chcemy ustrzec się pokusy łatwych schematów, potrzebujemy braci i sióstr, którzy otrzymają przygotowanie w dziedzinie naukowej, społecznej, politycznej i ekonomicznej analizy.

By budować sprawiedliwe społeczeństwo, nie wystarczy równy podział zasobów. Musimy zbudować społeczeństwo, w którym wszyscy będziemy mogli rozwinąć się jako ludzie. Poprzez triumf konsumpcjonizmu nasz świat zamieniony został w kulturową pustynię. Ubóstwo kulturowe tego powszechnie panującego postrzegania osoby ludzkiej niszczy cały świat, a „gdy nie ma widzenia [proroczego], naród się psuje” (Prz 29, 18). Mamy do czynienia z głodem nie tylko chleba, ale i sensu. Kapituła w Oakland stwierdziła: „Mówienie zgodne z prawdą jest aktem sprawiedliwości” (109). Święty Bazyli Wielki powiada, że jeśli mamy zbędne ubrania, należą się one biednym. Do bogactw, które posiadamy i które nasze ośrodki studiów powinny chronić i nimi się dzielić, należą poezja, opowieści naszych braci, muzyka czy mądrość tradycji. Wszystko to ubogaca nas w budowaniu świata.

Bycie prorokiem nie może być wymówką od studiowania Pisma Świętego. Rozważamy słowo Boga, szukając raczej poznania Jego woli niż dowodów na to, że Bóg jest po naszej stronie. Łatwo jest wykorzystać Pismo Święte jako księgę chwytliwych cytatów, ale studium słowa Bożego to osiąganie wyzwolenia głębszego niż to, jakie sobie możemy wyobrazić. Przez dyscyplinę studiów staramy się uchwycić echo głosu wzywającego nas do niewypowiedzianej wolności Boga samego. Kiedy Lagrange stanął wobec problemów podjętych przez współczesną krytykę historyczną, zacytował słowa św. Hieronima: „Sciens et prudens, manum misi in ignem – świadomie i roztropnie wkładam rękę do ognia”. Wiedząc, że może przynieść mu to ból i cierpienie, włożył rękę do ognia. Zaangażowanie się Lagrange’a we współczesne mu dyscypliny intelektualne było prawdziwą oznaką ufności w to, że słowo Boże na pewno okaże się słowem prawdziwie wyzwalającym i że nie potrzebujemy obawiać się wkroczenia na drogę wątpliwości i pytań. Poddał on słowo Boże wnikliwej analizie, ponieważ całkowicie ufał, że okaże się ono słowem, którego nigdy nie jest się w stanie ujarzmić. Czy ośmielamy się dzielić z nim tę odwagę? Czy mamy odwagę włożyć ręce do ognia, czy też wolimy raczej, by nie zakłócano nam spokoju?